Δεν υπάρχει μονολεκτική μετάφραση για τον όρο agency. Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως αυτονομία και ανεξαρτησία, η ικανότητα και το αίσθημα του ανθρώπου να δρα ελεύθερα και αποτελεσματικά στη ζωή του, απολαμβάνοντας τις επιλογές του και παίρνοντας την ευθύνη για αυτές. Εξελικτικά μιλώντας, ο άνθρωπος ξεδιπλώνει όλο και περισσότερο το δυναμικό της αυτονομίας του. Για παράδειγμα τα βρέφη δεν έχουν κανέναν έλεγχο πάνω στον κόσμο καθώς είναι εξαιρετικά αδύναμα και αφήνονται πλήρως στα χέρια του γονέα. Επίσης αποκτούν πολύ σταδιακά έλεγχο πάνω στις λειτουργίες του ίδιου του σώματός τους. Όσο μεγαλώνει το παιδί μπορεί να αναπτύξει όλο και περισσότερη αυτονομία. Σκοπός κάθε υγιούς οικογένειας είναι να βοηθήσει το παιδί να διαχειριστεί την αυτονομία του με ένα σωστό τρόπο έτσι ώστε να μπορεί να απολαύσει το αίσθημα της ανεξαρτησίας του και να το υπερασπιστεί όταν αυτό αμφισβητείται. Ωστόσο υπάρχουν ορισμένες φορές που το θέλημα του παιδιού πάει ενάντια στο θέλημα του γονιού και ο γονιός αναγκάζεται να επιστρατεύσει διάφορες μεθόδους για να επιβληθεί. Δεν γίνεται δηλαδή λόγος για οριοθέτηση (που είναι κάτι αναγκαίο) αλλά για μία προσπάθεια του γονιού να αμφισβητήσει το agency του παιδιού.
Η γραμμή πολλές φορές δεν είναι ξεκάθαρη και στη ψυχοθεραπεία προσπαθούμε να βρούμε αυτά τα λεπτά όρια. Ωστόσο υπάρχουν συγκεκριμένα παραδείγματα προς αποφυγή. Δείτε τα παρακάτω:
1. Η μητέρα λέει στο παιδί: Δώσε ένα φιλί στη θεία σου. Το παιδί δεν θέλει, αλλά η μάνα επιμένει να δείξει το παιδί την αγάπη του δίνοντάς φιλί.
Στο πρώτο παράδειγμα, το παιδί διδάσκεται ότι χρωστάει συναισθηματική ενέργεια και σωματική επαφή στους ενήλικες, ανεξάρτητα από το αν το επιθυμεί. Κάτι τέτοιο θα το δυσκολέψει στο μέλλον να βάλει όρια σε ανθρώπους που δε θα σέβονται την επιθυμία του θα του ασκήσουν πίεση για να ενδώσει, για να tτους προσφέρει τον εαυτό του “ψυχή τε και σώματι”.
2. Ο πατέρας λέει κρυφά στο παιδί: Θα πάμε να δούμε τους παππούδες σου. Ξέρω ότι δε θες να σε αγκαλιάζουν. Αγκάλιασε τους και εγώ θα σου πάρω σοκολάτα μετά.
Στο δεύτερο παράδειγμα μπαίνει η έννοια της δωροδοκίας. Το παιδί διδάσκεται ότι είναι κοινωνικά αποδεκτό να παραβιάζεται η συναίνεσή του αν πρόκειται να το ανταμείψουν. Ουσιαστικά ο γονιός εκμεταλλεύεται τον πόθο του παιδιού για γλυκό, προκειμένου να το κάνει να αρνηθεί τα όρια του και τις ανάγκες του. Κάτι τέτοιο θα το δυσκολέψει στο μέλλον να έχει το θάρρος της γνώμης του και θα το κάνει πιο ευάλωτο στο να χειραγωγείται ευκολότερα από υποσχέσεις.
3. Ο πατέρας λέει στον γιο του: Θα γραφτείς ποδόσφαιρο και όχι θεατρικό εργαστήρι. Έτσι λέμε εμείς που είμαστε οι γονείς σου και γνωρίζουμε καλύτερα το καλό σου.
Στο τρίτο παράδειγμα ο πατέρας λέει στο γιο να κάνει κάτι επειδή το λέει ο γονιός του. Ο γονιός δεν χρησιμοποιεί δηλαδή κάποιο επιχείρημα αλλά την επίκληση στην αυθεντία και το δίκαιο του ισχυρού, το γεγονός δηλαδή ότι κάτι πρέπει να γίνει επειδή το λέει ο ισχυρότερος και αυτός που "ξέρει καλύτερα" το συμφέρον του άλλου. Κάτι τέτοιο θα δυσκολέψει το παιδί στο μέλλον να υπερασπίζεται τη θέση του απέναντι σε μορφές εξουσίας. Για παράδειγμα μπορεί να δυσκολεύεται να διεκδικήσει το δίκιο του ή την αμοιβή που του αναλογεί. Πρόκειται δηλαδή να βρίσκει πολύ πιο δύσκολο να αντιπαρατεθεί και να διαπραγματευτεί με την εξουσιαστική μορφή (καθηγητής, αφεντικό κτλ). Η εξουσία μπορεί να έχει και συμβολική μορφή όπως μια κατάσταση που επιβάλλεται άνωθεν, η λεγόμενη ανωτέρα βία. Ένα παιδί με μειωμένο agency είναι πιθανό σαν ενήλικας να χαώνεται και να μην μπορεί να οργανωθεί -προετοιμαστεί κατάλληλα όταν χρειάζεται να είναι πιο ευέλικτο σε καταστάσεις.
4. Η μάνα λέει στο παιδί: Κάθε Χριστούγεννα πρέπει να πηγαίνεις στο πατέρα σου. Το έχουμε συμφωνήσει από όταν ήσουν μικρός που χωρίσαμε, πάντα έτσι γινόταν. Θα πας, θες δε θες.
Στο τέταρτο παράδειγμα έρχεται το επιχείρημα της παράδοσης, το ότι δηλαδή κάθε τόσο γίνεται κάτι με συγκεκριμένο τρόπο και πρέπει χάριν αυτής της συνήθειας να συνεχίσει να γίνεται. Οι παραδόσεις είναι συχνά και πολιτισμικού-θρησκευτικού τύπου ή συνήθειες της οικογένειας. Ωστόσο, η παράδοση δεν υπάρχει για να αναπαράγεται στείρα, αλλά για να έρχεται το παρελθόν σε διάλογο με το παρόν. Οι ανάγκες των ανθρώπων αλλάζουν, το ίδιο και οι παραδόσεις. Οι κανόνες είναι για να κατευθύνουμε εμείς τη ζωή μας εκεί που θέλουμε, όχι για να την κατευθύνουν αυτοί.
Η συναίνεση είναι κάτι που πρέπει να διδάσκεται και να γίνεται αφορμή για συζήτηση συνεχώς, χωρίς να δίνουμε στο παιδί μπερδεμένα μηνύματα. Η συναίνεση δεν είναι ένας διακόπτης που όποτε βολεύει κατεβαίνει ή ανεβαίνει. Δεν γίνεται να μεγαλώνουμε παιδιά χωρίς να σεβόμαστε τη συναίνεση τους και ξαφνικά σαν ενήλικες να είναι δυναμικοί, ευέλικτοι, ανεξάρτητοι άνθρωποι. Το άρθρο δεν έχει σκοπό να υποτιμήσει τις απόψεις των γονιών για το συμφέρον του παιδιού τους, αλλά να κάνει πιο σαφή τα όρια του κατά πόσο οι αποφάσεις που παίρνουν οι άνθρωποι από παιδιά είναι συνειδητές και συναινετικές. Δεν είναι απαραίτητο η άποψη του παιδιού να γίνει δεκτή. Αν το παιδί όμως δεν μάθει από το σπίτι του ότι οι απόψεις του γίνονται σεβαστές, δεν θα έχει αυτοσεβασμό σαν ενήλικας και πιθανότατα θα εμπλακεί σε κακοποιητικές σχέσεις και πλαίσια.
Όπως ίσως καταλάβατε, αυτό το άρθρο δεν αφορά μόνο παιδιά αλλά και τους ενήλικες που κάποτε ήταν παιδιά. Σκοπός της ψυχοθεραπείας είναι να βοηθήσει ένα άτομο να συνειδητοποιήσει το τί του έχει συμβεί, πως μπορεί να το υπερβεί και πως μπορεί να σπάσει φαύλους κύκλους για να μην τους μεταδώσει στις επόμενες γενιές.
<a href="https://www.freepik.com/free-photo/pensive-girl-with-mask-cloak_973740.htm#query=kid%20hero%20cape&position=1&from_view=search&track=ais&uuid=0a51f9af-b914-4442-9809-d83aa3235bd2">Image by creativeart</a> on Freepik
Comments